Topoverleg donderdag in de Turkse badplaats Antalya over vrede in Oekraïne. De minister van Buitenlandse Zaken van Rusland Sergej Lavrov en die van Oekraïne Dmytro Kuleba kijken elkaar diep cynisch in de ogen. Toch is er reden voor optimisme.
Praten over vrede, zo zal Lavrov het niet noemen. Vrede is er aan het einde van een oorlog en dit is geen oorlog, aldus het Kremlin. Wij zijn bezig met ’denazificatie’ en bevrijding, zeggen Vladimir Poetin en Lavrov. Het zijn begrippen die horen bij de rechtvaardiging van waarom en waarom met zo veel geweld het Russische leger in Oekraïne aanwezig is.
Hoofdverhaal van het Kremlin is bekend: het moederland wordt bedreigd door het Westen. Militair door de NAVO en politiek-cultureel door de export van de liberale democratie richting voormalige Oostbloklanden, Georgië en Oekraïne. Volgens Poetin leidt die liberale democratie tot het verval van conservatieve normen en waarden die existentieel zijn voor Rusland.
Cynische machtspoliticus
Hoewel dit verhaal er bij populistische politici als Thierry Baudet en de Franse presidentskandidaat Éric Zemmour in gaat als koek, wordt door mensen die de man kennen beweerd dat Poetin er zelf niets van meent. De Amerikaan Bill Browder was tien jaar topinvesteerder in Rusland en een persoonlijke vriend van Poetin. Tot hij in conflict kwam met Poetin over corruptie in Rusland.
Browder gelooft er niets van dat Poetin bevangen is door een soort historische opdracht om Rusland te redden. Daar zou Poetin te veel een cynische machtspoliticus voor zijn. De voormalige vriend Browder ziet vooral angst bij Poetin om de macht te verliezen. Dat gebeurde bijna met zijn buurman Aleksandr Loekasjenko in Belarus, er was een volksopstand in Kazachstan en volgens Browder is Poetin paranoia genoeg om te denken dat de Russen na 22 jaar weleens van hem af willen.
Wat Poetin vervolgens doet, komt uit het handboek voor dictators en dat is een oorlog beginnen. Het enige wat hij nog nodig had, was een verhaal voor de Russen en zijn soldaten. Het verhaal van nazi’s aan de macht in Oekraïne en een agressieve NAVO wordt al lange tijd via de staatsmedia over de Russen uitgestrooid en is – sinds het afsluiten van het internet in Rusland – ook nog maar het enige verhaal.
Leugens
Hoever dit narratief afstaat van de werkelijkheid ervaren de Russische soldaten die zich al twee weken moeizaam een weg door Oekraïne banen. In de veronderstelling de burgerbevolking te bevrijden van de nazi’s ontdekken de soldaten – te laat en tot hun stomme verbazing – met welke leugens ze op pad zijn gestuurd. Het lijkt de belangrijkste oorzaak voor het lage moreel bij de Russische troepen en het dramatische verloop van de invasie.
Dat er zo veel misgaat aan Russische kant, wekt verbijstering in het Westen. De dood van een hoge generaal deze week, tijdens gevechten in Charkov, is niet alleen een gevoelig verlies voor het leger; een generaal aan het front wijst er volgens deskundigen ook op dat de operatie kampt met bevelvoeringsproblemen.
Volgens schattingen zijn er in twee weken vierduizend Russische soldaten omgekomen. Dat zijn er meer dan er Britse soldaten gedood zijn gedurende twintig jaar in Afghanistan.
Gangster
De militaire en burgerlijke tegenstand maakt een langdurige Russische aanwezigheid in Oekraïne niet waarschijnlijk. Het land is bovendien enorm in oppervlakte. Oekraïne is 35 keer groter dan Tsjetsjenië en 85 keer groter dan Zuid-Ossetië, gebieden die Poetin eerder, middels oorlog, onder controle van het Kremlin heeft gekregen.
Gezien de omvang van het land, de vijandigheid van de Oekraïners, het moreel van het leger, het verlies aan manschappen, de enorme kosten van de oorlog en de sancties en het gezichtsverlies dat dreigt, valt er voor Poetin iets te winnen met het verkorten van de strijd.
Dat geldt nog meer voor de Oekraïners zelf. Ondanks hun heldhaftig verzet is Poetin bereid en in staat de Oekraïners en hun steden tot gruis te bombarderen. Daar zit geen romantisch Groot-Russisch ideaal achter, maar de mentaliteit van een gangster. Browder omschrijft Poetins mindset als die van een crimineel op de binnenplaats van een gevangenis. Zwakte tonen is verliezen. Er geldt het recht en het aanzien van alleen de allersterkste. Flikt iemand je wat, dan sla je twintig keer harder terug.
Neutraliteit
Dus welke reden is er voor optimisme in Antalya? Volgens bronnen in de buurt van de Israëlische premier Naftali Bennett, die met Poetin gesproken heeft, eist het Kremlin dat Oekraïne in z’n grondwet opneemt dat het zich niet aansluit bij de NAVO en de EU en dat Kiev afstand doet van de Krim en de Donbass-regio. Naar slagkracht gemeten is Moskou de vragende partij. Zoals Poetin inmiddels weet dat hij nooit heel Oekraïne onder controle krijgt, weet de Oekraïense president Volodimir Zelenski dat voor hem hetzelfde geldt. De Donbass en de Krim is Oekraïne kwijt.
Neutraliteit is een ingewikkelder onderwerp. Maar landen als Oostenrijk en Zwitserland gedijen er al jaren bij. En voorzitter Ursula von der Leyen mag dan dronken en onbezonnen met beloftes strooien, een EU-lidmaatschap zit er voor Oekraïne, ook zonder oorlog, nog lang niet in.
Dus als deze voldongen feiten en de grote verliezen aan burger- en soldatenlevens een prominente rol mogen spelen aan de Turkse onderhandelingstafel, dan kunnen de kanonnen uit.
Deze column verscheen op 9 maart 2022 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties