Voor het verloop van deze oorlog zal het waarschijnlijk weinig meer uithalen, maar ter voorkoming van een volgende misschien wel: een antwoord op de vraag waarom Europa zich zo heeft laten beetnemen door de geschiedenis? Of minder filosofisch: waarom zagen we niet dat Poetin Oekraïne zou binnenvallen?
Behulpzaam bij de beantwoording van die vraag is een interview met voormalig secretaris-generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer uit 2018 (Nieuwsuur). Uit het volledige materiaal van het interview blijkt hoe goed we op de hoogte waren van het naderend onheil. Waarom is de ernst ervan achteloos terzijde geschoven?
De Hoop Scheffer was voorzitter van het Atlantisch bondgenootschap tussen 2004 en 2009, een cruciale periode voor de relatie tussen de NAVO en Rusland. Toen is het wederzijdse wantrouwen in rap tempo gegroeid. Die vijandigheid heeft bijgedragen aan de huidige crisis in Europa.
Openhartig
De Hoop Scheffer heeft het bederf stap voor stap van dichtbij meegemaakt en vertelt er openhartig over. Zo zat hij op de eerste rij toen Vladimir Poetin in 2007de Internationale Veiligheidsconferentie in München meedeelde dat hij de dominantie van het Westen in de wereld niet langer voor lief nam. Na achttien dramatische jaren - waarin de Berlijnse Muur verdween en de Sovjet-Unie uiteenviel - was Rusland terug en Poetin eiste voor zijn land opnieuw de rol van grootmacht op.
Het duurde even tot zijn woorden bij de goegemeente waren ingedaald, maar alle aanwezigen beseften die dag dat de toespraak van Poetin een historisch moment was.
Een jaar later in 2008 werd in Boekarest de NAVO-top gehouden. Belangrijkste agendapunt was het lidmaatschap van Oekraïne en Georgië. Het bondgenootschap was hierover ernstig verdeeld. De Hoop Scheffer: „De Amerikaanse president George W. Bush was sterk voor hun deelname aan de NAVO, evenals de Oost-Europese landen en de Baltische staten. Fel tegen waren de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president Nicolas Sarkozy.”
Rode lijn
Poetin was ook op die top aanwezig. Hij had zich al eerder duidelijk uitgesproken over de snelle uitbreiding van de alliantie in termen van „jullie omsingelen Rusland.” NAVO-lidmaatschap van Oekraïne en Georgië was voor hem een absolute rode lijn. Dat herhaalde hij de volgende morgen een-op-een tegenover de secretaris-generaal. De Hoop Scheffer herinnert zich de woorden van Poetin nog letterlijk: „Mr. secretary-general, this will not be.”
Uiteindelijk bereikten de voor- en tegenstanders binnen de NAVO een compromis: Oekraïne en Georgië zouden lid worden, maar een datum werd niet genoemd. Poetin was razend en in augustus van dat jaar trok het Russische leger Georgië binnen.
Geen onbelangrijk detail is dat de Amerikaanse regering zelf ook verdeeld was over het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne en Georgië. Zo vonden minister Condoleeza Rice van Buitenlandse Zaken en minister Bob Gates van Defensie verdere uitbreiding een slecht idee. Maar Bush drukte door en hij was de baas.
De president stond onder invloed van de neoconservatieve haviken met hun voorkeur voor agressief buitenlands beleid. Het wantrouwen van Poetin kwam niet helemaal uit de lucht vallen.
Bezetting Krim
Als Kiev na de machtswisseling in 2014 dan ook nog de blik naar het westen richt onderneemt Poetin de inmiddels bekende stappen om een lidmaatschap van de NAVO (en van de EU) te blokkeren: de Krim wordt bezet en in de Donbas-regio krijgen opstandelingen Russische steun.
Het gaat hier niet om een kant-en-klare verklaring voor de oorlog die Poetin in Oekraïne begonnen is - laat staan om een rechtvaardiging ervan - maar om de vraag of die oorlog werkelijk zo onverwacht was als wij ervaren hebben. De hele aanloop erheen doet vermoeden van niet.
Hadden we niet beter moeten opletten? Op de bezwaren van Poetin, op zijn groeiende wrok en zijn rode lijn? Het antwoord is ondubbelzinnig ja. Kernmachten trekken rode lijnen opdat de ander die weet te respecteren. Zodat een directe confrontatie en de kans op totale vernietiging niet aan een vergissing of een onduidelijkheid wordt overgelaten.
Er had beter naar Merkel, Sarkozy, Rice en Gates geluisterd kunnen worden dan naar Bush. Het negeren van Poetin in München, in Boekarest en daarna is arrogant geweest. Maar ook onverstandig en gevaarlijk.
Deze column verscheen op 16 maart 2022 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties