Een van de grote politieke raadsels van onze tijd is waarom de traditionele partijen de afgelopen twintig jaar hun aanhang hebben weggejaagd naar populistisch rechts. Waarom hebben VVD, CDA en PvdA hun grootste vijanden zo veel kiezers cadeau gedaan? Een podcast met presentator en columnist Sander Schimmelpenninck geeft deze week een deel van dat mysterie prijs.
De Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart worden volgens de laatste voorspellingen opnieuw een politieke aardverschuiving. Van de coalitie gaat het CDA, vergeleken met vier jaar geleden, de meeste zetels inleveren en ook de CU verliest. Volgens de peilingen lijken VVD en D66 deze verkiezingen tamelijk ongeschonden door te komen, maar zij verliezen wel fors ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van amper twee jaar geleden.
De andere verliezers in de Provinciale Staten zijn de linkse oppositiepartijen GL en in mindere mate PvdA. De grote winnaars vinden we op rechts: BBB, PVV en JA21. Als deze peilingen uitkomen heeft dat niet alleen grote gevolgen voor de provinciebesturen, maar ook voor de bestuurbaarheid van het land. De coalitie levert zelf aanzienlijk in, maar lijkt ook haar gelegenheidsmeerderheid met GL en de PvdA in de Eerste Kamer kwijt te raken.
Dat betekent dat veel (zo niet alle) nieuwe wetgeving niet meer door de Eerste Kamer komt en het kabinet de facto demissionair wordt.
Zelfonderzoek
’Ruk naar rechts verlamt het land’ zou een krantenkop op donderdagochtend 16 maart kunnen zijn. Maar die ruk naar rechts is eigenlijk geen nieuws. Kiezers verplaatsen zich al jaren van links en vanuit het politieke midden naar populistisch rechts. In Nederland en daarbuiten. We zagen in 2016 de Britten kiezen voor Brexit en de Amerikanen voor Donald Trump. In Europa zit Marine Le Pen Emmanuel Macron op de hielen en regeert populistisch rechts mee in Italië en Zweden.
Je zou zeggen, dat deze electorale migratie toch een keer moet aanzetten tot nadenken en zelfonderzoek bij de partijen die er het meeste last van hebben. Wat is de reden van de ’verrechtsing’? Waaróm keren mensen zich van ons af? Al was het maar uit eigen belang, om kiezers vast te houden en relevant te blijven.
Wat mij verbaast is dat die introspectie gewoon niet plaatsvindt. Er lijkt geen enkele aandrang te zijn om de oorzaak van het eigen verlies of het succes van de politieke vijanden te snappen. De arbeiders vertrokken van de PvdA naar de PVV, de boeren en burgers van het CDA naar BBB, en de conservatieve liberalen van de VVD richting FvD en JA21. Dat zijn grote groepen ontheemde kiezers die over een lange periode ontevreden zijn geraakt over hoe hun wensen en zorgen zijn behandeld door hun politieke thuis.
Alarmbellen
De teleurstelling en afkeer is in 2018 als ’ernstig’ gerapporteerd door de commissie-Remkes en in 2021 in kaart gebracht door onderzoekers Josse de Voogt en René Cuperus in de Atlas van afgehaakt Nederland. Alarmbellen genoeg, maar de partijen voor wie deze bestemd zijn, raken maar niet onder de indruk en blijven kiezers kwijtraken.
Verhelderend aan de podcast met de links-liberale Sander Schimmelpenninck deze week was, dat hij wel de cultuuroorlog erkent, maar die terzijde schuift als motor achter de ’verrechtsing’.
Alles draait toch eerst om geld en ongelijkheid. Zo zegt Schimmelpenninck over de overwinning van Trump in 2016: „Mensen stemmen blijkbaar op basis van hun gewenste portemonnee. Ze denken: laat ik maar rechts stemmen, dan word ik misschien ooit rijk. Zo simpel is het volgens mij.”
Denkfout
De aanname dat mensen primair vanuit hun portemonnee stemmen, is niet alleen een klassieke denkfout van velen, het toont in dit geval ook aan hoe vervelend het blijkbaar is om je te verplaatsen in mensen met de ’verkeerde’ keuze. De Brexit ging niet om de handelsvoordelen van de EU, maar om take back control op het terrein van immigratie en wetgeving. De keuze voor Trump ging niet om rijk worden, maar om het behoud van blue collar banen, de illegale immigratie en het dedain van de Democraten voor de wensen en zorgen van gewone Amerikanen.
Als dat bij gevestigde partijen na al die tijd nog steeds niet wil doordringen, dan voorspel ik het populisme nog een zonnige toekomst. „Wie zijn die mensen?” zou een échte vraag van Sigrid Kaag moeten zijn en niet de verachting voor tegenstanders die deze was.
De verkiezingen op 15 maart betreffen onze eigen cultuuroorlog. Die gaat over de afstand tussen de Randstad en de rest, de omgang met de boeren, de gevolgen van de ongecontroleerde immigratie en het ervaren gebrek aan politieke invloed van burgers. De ’verrechtsing’ van Nederland gaat door totdat voor de echte oorzaak de ogen en oren opengaan.
Deze column verscheen op 8 februari 2023 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties