Nu de Britse Conservatieven hun nieuwe leider en premier verkiezen nadert het politieke einde van Boris Johnson. Met zijn vertrek sneuvelt er opnieuw een leidend figuur uit de politieke familie van populisten. Johnson kreeg ooit het volle vertrouwen van de Britten, maar heeft het allemaal zelf verkloot. Populisten hebben een abonnement op zelfvernietiging.
Voor mij is populisme geen vies woord. Ik zie het als een onvermijdelijke politieke stroming wanneer grote groepen kiezers zich door de gevestigde partijen in de steek gelaten voelen. Wat dat betreft is een democratie niet veel anders dan een kiezersmarkt: waar de wensen en behoeften van kiezers worden genegeerd, komen nieuwe partijen die beloven wél te luisteren.
Trump
Dat blijkt sinds Pim Fortuyn een aanzienlijke markt te zijn. En niet alleen in Nederland. De gevestigde krachten in de Verenigde Staten bleken grofweg de helft van de bevolking te vergeten. De kandidaat van de gevestigde orde dacht dat het ging om een stelletje stakkers (’deplorables’) en die stakkers verkozen in 2016 Donald Trump tot hun president. Zo gaat dat.
Wie zich de periode-Trump probeert te herinneren, denkt mogelijk dat zijn presidentschap een grote mislukking is geweest. Dat was het zeker niet, maar op veel credits in de Amerikaanse en Nederlandse pers heeft de ’orange man’ nooit hoeven rekenen. Om iets te noemen: Trump waarschuwde Europa al in 2019 voor te grote afhankelijkheid van Russisch gas en hij schetste toen, tot ergernis van de Europese leiders, het scenario dat we vandaag als energiecrisis ervaren. Ook in eigen land werd hij meer gewaardeerd dan we misschien willen weten: bij de verloren verkiezingen in 2020 stemden er meer Amerikanen op hem dan bij de gewonnen verkiezingen vier jaar eerder.
Bestorming Capitool
Maar de populist Trump groef zijn eigen politieke graf door de verkiezingsuitslag van 2020 niet te erkennen en als een slecht verliezer gevaarlijk bij te dragen aan de gewelddadige bestorming van het Capitool in Washington op 6 januari vorig jaar. Uit de hoorzittingen over deze dag komt Trump naar voren als een onvolwassen en onverantwoordelijke persoon, die besluiten kan nemen op basis van onbeheersbare woede. Door dit gedrag en zijn aandeel in de gewelddadigheden die dag zal hij mogelijk voor het leven worden uitgesloten van deelname aan verkiezingen. Daarmee heeft hij zichzelf en zijn kiezers de kans op een tweede termijn ontnomen en is het over en uit met zijn politieke carrière.
Ook in Nederland zien we populistische politici die hun electorale kansen niet weten te verzilveren en politieke ambities vergooien. De PVV van Geert Wilders is de grootste oppositiepartij en lijkt zich tot die ambitie te willen beperken. Partijstandpunten over moslims en de islam zijn voor andere partijen te extreem om de PVV als coalitiepartner te accepteren. Daarmee ontneemt de partij zichzelf en haar kiezers de kans dat andere PVV-standpunten wel ooit tot beleid verworden. In die zin lijkt de PVV het vergeten electoraat óók niet van dienst te willen zijn.
Forum voor Democratie
Vandaar dat er ruimte was voor de spectaculaire opkomst van de populisten van Forum voor Democratie bij de Provinciale Statenverkiezingen van 21 maart 2019. De partij van Thierry Baudet werd in een keer de grootste in de Eerste Kamer en scoorde virtueel 26 Tweede Kamerzetels. Maar van de grote belofte op rechts is nog maar weinig over. Partijleider Baudet hield zijn club niet vrij van extremisme en antisemitisme. Oude getrouwen verlieten de partij en gedurende de coronapandemie radicaliseerde FvD middels complottheorieën tot een splinterpartij met grote bewondering voor Vladimir Poetin, maar zonder electorale betekenis.
In Duitsland startte Alternatieve für Deutschland (AfD) in 2013 als een democratisch alternatief rechts van de christendemocraten. Maar ook die populisten vielen ten prooi aan extremisme. De partij verliest in rap tempo haar aanhang en verkruimelt in handen van de radicale leiding.
Verwaarloosd
En in Italië verstapte de ooit razend populaire Matteo Salvini zich door uit het kabinet te treden. Hij hoopte zo nieuwe verkiezingen af te dwingen, maar dat gebeurde niet. Een linkse partij nam de plek van Salvini’s Lega in en zijn beleid en momentum gingen in rook op.
Het is een opvallend talent van populisten om in het zicht van de haven de eigen schepen tot zinken te brengen. De populistische revolte is tot nu toe vooral een aaneenschakeling van gemiste kansen. De verwaarloosde kiezers hebben het nakijken en voelen zich opnieuw verwaarloosd.
Voor de gevestigde partijen lijkt het zelfvernietigend vermogen van populisten goed nieuws. Maar wie opgelucht ademhaalt bij een diskwalificatie van Trump, de beschamende afgang van Johnson of de electorale duikvlucht van Baudet, vergeet dat het establishment aan dezelfde zelfvernietiging leidt. De gevestigde politiek kweekt de desolate kiezers op grote schaal en bevindt zich op de kiezersmarkt, nog nadrukkelijker dan de populisten, in een vrije val.
Ik hoop dat het iedereen duidelijk is waartoe de aanwezigheid van grote groepen verwaarloosde kiezers kan leiden. Voor de democratie betekent dat doorgaans weinig goeds. Het zou mooi zijn als de nieuwe conservatieve Britse premier de beloften inlost waarop Johnsen is gekozen. Laat het in godsnaam iemand zijn die saai, serieus en betrouwbaar is en gewoon doet waar de meerderheid om vraagt.
Deze column verscheen op 20 juli 2022 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties