Het vertrouwen in journalisten, presentatoren en de nieuwsmedia maakt een lelijke duikvlucht. Over de hele linie krijgt de journalistiek een lager rapportcijfer dan vorig jaar. Wat gaat er fout? Ik heb wel een idee.
We maken een aantal mooie kranten in Nederland, waaronder De Telegraaf. Er zijn publieke en commerciële omroepen met een paar gedegen nieuwsprogramma’s. En er is een groot aanbod websites met serieus nieuws en commentaar. Allemaal gemaakt door hardwerkendemensen, die van het publiek niet het vertrouwen krijgen dat zij zich wensen. Een representatieve steekproef door onderzoeksbureau Motivaction toont deze week de neergang van dat vertrouwen.
Om met het goede nieuws te beginnen: het publiek, u en ik nemen nieuwsberichten niet automatisch meer voor lief. De mondige burger is ook een kritische nieuwsconsument geworden. Dat is winst, want mensen die zelf nadenken en niet alles voor zoete koek slikken, zijn weerbare – en uiteindelijk goed geïnformeerde – burgers. Zij stellen niet alleen vragen over het NOS Journaal, maar zijn ook beter bestand tegen nepnieuws uit verdachte hoeken. Tenzij grotesk wantrouwen ontaardt in complotdenken en andere onverifieerbare waanideeën.
Afstand
De vraag waaróm journalisten, presentatoren en nieuwsmedia minder vertrouwen genieten, komt niet in deze steekproef aan bod. Dat lijkt me een vervolgonderzoek waard. Maar waarmee het zeer waarschijnlijk te maken heeft, is de veelgehoorde maatschappelijke afstand tussen Hilversum, de Randstad en de rest van het land. Er is een aantal onderwerpen dat bij publieke en commerciële omroepen aanzienlijk hogere prioriteit krijgt dan het heeft in de beleving van de meeste mensen.
Racisme is zo’n onderwerp, maar ook discriminatie, diversiteit, lhbti en klimaat. Niet dat dit onbelangrijke onderwerpen zijn, maar de grote aandacht in de nieuwsmedia sluit slecht aan op de belangstelling ervoor bij het grote publiek.
Maandag ging zo goed als het gehele NOS Achtuurjournaal over de slavernij-excuses. De weken ervoor waren de kranten, de talkshows en de actualiteitenrubrieken ook al in de ban van dit onderwerp. Nu de premier namens de Nederlandse overheid excuses heeft aangeboden (ik ben voor), zal het in de nieuwsmedia mogelijk de komende dagen, weken en misschien maanden gaan over geen of toch wél herstelbetalingen.
Morele gelijk
Het onderwerp slavernij-excuses verdient op de dag dat die gedaan worden, een prominente plek in het nieuws, maar de grote media-aandacht van de afgelopen weken staat niet in verhouding tot wat veel Nederlanders belangrijk vinden. Die zijn met andere zaken bezig, Zoals de gasrekening en de prijzen in de supermarkt. Wat bovendien stoort, is de voortdurende herhaling van de boodschap dat de excuses gemaakt dienen te worden. Presentatoren en progressieve kranten hebben zich opgeworpen als spreekbuis voor deze boodschap. Is dat hun taak? Kritische journalistiek blijft hier in gesprekken en interviews achterwege.
Dat zien we ook bij andere onderwerpen waar het morele gelijk als een dikke laag over het journalistieke handwerk komt te liggen.
Van links tot rechts wil een grote meerderheid in Nederland dat het kabinet de instroom van asielzoekers gaat beperken. In de lange tijd dat deze crisis speelt, hebben we de premier, staatssecretaris Eric van der Burg en andere politici al vaak gehoord en gezien over de problemen met de opvang. Maar nog niet één keer is een van hen in de vele nieuwsrubrieken doorgezaagd over het beperken van de ongecontroleerde asielinstroom.
Ontbossing
Vragen die bij het publiek leven, worden gewoon niet gesteld omdat journalisten, redacties en presentatoren vermoedelijk zelf vinden dat er in Nederland opvang moet zijn voor iedereen. Zo lijden meer onderwerpen aan niet gestelde vragen. Eurocommissaris Frans Timmermans is een veel geïnterviewde man, die meestal in het tv-programma Buitenhof de gelegenheid krijgt om zijn nieuwe plannen toe te lichten.
Maar Timmermans is ook al jaren de motor achter de grootschalige ontbossing en de enorme CO2-vervuiling als gevolg van de biomassa-industrie. Geen vraag hierover wordt hem ooit gesteld. Waarom niet? Moet Timmermans worden gespaard omdat hij ’het goede voorheeft’ met het klimaat? Zo’n houding is funest voor het vertrouwen in de journalistiek.
Bekend is de kritiek op Ongehoord Nederland en het onderzoek naar de onevenwichtige journalistiek van deze omroep. Minder bekend zijn de harde woorden van Margo Smit, ombudsman voor de publieke omroepen, met betrekking tot de andere omroepen. In een interviewmet het Parool zegt ze: ’Dingen die ik bij Ongehoord Nederland zie, zie ik ook bij andere programma’s: journalisten die niet doorvragen, meningen die als feiten worden verkondigd, mensen die zonder weerwoord mogen leeglopen.’
En natuurlijk heeft dat gevolgen voor het vertrouwen in journalisten en nieuwsorganisaties. Margo Smit: ’Ik hoor de laatste paar jaar steeds vaker van kijkers: we geloven jullie niet meer, jullie missen signalen. Mensen voelen zich niet gehoord, willen kunnen controleren wat de journalistiek doet. Het ongemak over de journalistiek wordt steeds urgenter.’
Mea culpa
Dat zijn serieuze en waardevolle terechtwijzingen voor een beroepsgroep die niet bekendstaat om z’n zelfreflectie. Het zelflerend vermogen van de journalistiek is niet vanzelfsprekend. Beroemd is het mea culpa van The New York Times na de overwinning van Donald Trump in 2016. De meest prestigieuze krant van de wereld had zich volledig verkeken op de kansen van Trump, omdat het in haar progressieve bubbel ver was weggedreven van wat voor gewone Amerikanen de werkelijkheid was en hun zorgen waren.
De krant beloofde beterschap door de ramen open te gooien en het land in te gaan. Dat voornemen was van korte duur, omdat de abonnees smulden van de kritiek op Trump en de beweringen dat hij de verkiezingen had gestolen met hulp van de Russen.
Willen journalisten, presentatoren en de nieuwsmedia meer vertrouwen van het publiek, dan zullen ze dat zelf moeten verdienen. Eerlijk en kritisch de waarheid spreken en alert zijn op je eigen vooroordelen kan al veel goed doen.
Deze column verscheen op 21 december 2022 in De Telegraaf
Reactie plaatsen
Reacties